کلیاتی در مورد حقوق دیپلماتیک

حقوق دیپلماتیک شاخهای از حقوق عمومی خارجی (بینالملل عمومی) است که درباره اعمال و نظامات روابط خارجی دولت و نمایندگی او در خارج بحث میکند؛ یعنی هم از امور بینالملل و هم از نحوه اجرای آنها. به عبارت دیگر حقوق دیپلماتیک مجموعه قواعدی است که نظام روابط سیاسی خارجی بین دولتها بر اساس آن استوار است.

● بخش اول: تعریف حقوق دیپلوماتیک

حقوق دیپلماتیک شاخهای از حقوق عمومی خارجی (بینالملل عمومی) است که درباره اعمال و نظامات روابط خارجی دولت و نمایندگی او در خارج بحث میکند؛ یعنی هم از امور بینالملل و هم از نحوه اجرای آنها. به عبارت دیگر حقوق دیپلماتیک مجموعه قواعدی است که نظام روابط سیاسی خارجی بین دولتها بر اساس آن استوار است.

در این تعریف دو ویژگی مشهود است:

۱) موضوع حقوق دیپلماتیک، روابط سیاسی خارجی است.

۲) روابط سیاسی بین دولتها برقرار میشود.

دولت در زبان حقوقی ما به دو معنی خاص و عام به کار میرود.

دولت به معنای خاص به مدیران کشور گفته میشود و سازمانهای اداری و اجرائی را در برمیگیرد. اصطلاح صحیح این معنی در فارسی حکومت است.

دولت به معنای عام: مفهومی مجرد و انتزاعی است که دربردارندهی عناصر متشکله دولت (حکومت، سرزمین، جمعیت، حاکمیت) میباشد. در این معنی دولت شخصیت حقوقی ملت است و حکومت عامل اجرایی آن .

کاربرد کلمه دیپلماسی به مفهوم فعلی آن به اواخر قرن هجدهم باز میگردد. در این زمان بود که این واژه به طور اخص به حرفهی فرستادگان دول که مجوز برقراری ارتباط با کشورهای خارجی را در دست داشتند اطلاق گردید و کسانی که به این امر اشتغال داشتند دیپلمات نامیده شدند. در زبان فارسی کلمه دیپلماتیک را (سیاسی) ترجمه میکنند، ولی کلمهی سیاسی در مقابل POLITICAL نیز هست. بین سیاست و دیپلماسی تفاوت وجود ارد. سیاست عبارت است از: «اهداف و خط مشیهایی که در جهت رسیدن به آن اهداف معین میشود.»

سیاست دارای دو جنبه است:

۱) جنبه داخلی

۲) جنبه خارجی

دیپلماسی نحوهی اجرای سیاستها در خارج از کشور و نسبت به دولتهای بیگانه است. به عبارت دیگر دیپلماسی اجرای سیاست خارجی دولت است.

اما برای دیپلماسی معنای دقیقتری را نیز باید شناخت و آن عبارت است از:

تدوین سیاست خارجی و اجرای آن. یعنی دیپلماسی در واقع دو روی یک سکه است؛ زیرا در تعریف دیپلماسی گفتهاند: روش حل و فصل مسائل مربوط به روابط خارجی با دول دیگر، به وسیله مذاکره یا هر طریق مسالمتآمیز دیگر و این تعریف هم تدوین و هم اجرای آن را در بر می­گیرد. بنابراین روابط دیپلماتیک، وسیلهی اجرای سیاست خارجی است و دیپلماتیک صف خاص روابط خارجی دولت است. عامل اجرایی این سیاست را دیپلماتیک و نحوهی اداره آن را دیپلماسی میگویند.

● بخش دوم: تاریخچه روابط دیپلماتیک

تاریخ دیپلماسی ارتباط مستقیم با تاریخ انسان دارد. به اعتقاد برخی، فرشتگان و انبیا نخستین دیپلماتها محسوب میشوند؛ زیرا نخستین پیامبران الهی نزد انسانها بودهاند.

دیپلماسی قدمتی باستانی دارد و نمیتوان برای آن یک آغاز تاریخی قائل شد. به طور کلی تاریخ روابط دیپلماتیک را به سه دوره تقسیم می­کنند:

۱)دورهی قدیم (تا سال ۱۸۱۵)

۲)دورهی کلاسیک (از۱۸۱۵ تا جنگ جهانی اول ۱۹۱۸)

۳) دورهی دیپلماسی نوین

همچنین میتوان این تقسیمبندی را به طور کلیتر بیان نمود و آن را به دو دوره تقسیم کرد:

ـ دوری اول: از قدیمترین زمان تا قرن ۱۵

ـ دورهی دوم: از قرن ۱۵ تازمان حاضر

در تمدنهای اولیه ایران، هند، چین، مصر و سایر نواحی، دیپلماسی قبل از شکوفایی فرهنگ یونان جریان داشته است. در مصر مکاتبات سیاسی کشف شده مربوط به ۱۳ قرن قبل از میلاد مسیح است و نشانگر آن است که فراعنه مصر با پادشاهان آسیای صغیر روابط دیپلماتیک گستردهای داشتهاند و در این جوامع، اعزام و پذیرش نمایندگان میان اقوام و ملل مختلف وجود داشته است و وظایف فرستادگان به طور مشروح تعیین میشده و بر اساس آن افراد حائز شرایط (خردمند، گشادهرو) به عنوان نماینده انتخاب میشدند و اعزام میگردیدند. ورود قبائل و مراجعه از مأموریت همراه با تشریفات خاص بوده و تجاوز به حقوق شناخته شدهی این افراد و همچنین قتل این افراد باعث تیرگی روابط و جنگ حتمی میشد.

در قرون وسطی و طی ده قرن حاکمیت کلیسا بر قارهی اروپا، روابط بین واحدهای سیاسی اروپا زیر نظر کلیسا قرار داشت. قسمتهای مختلف اروپا یک مملکت محسوب میشدند و از خود استقلال نداشتند. دیپلماسی رایج در آن قاره بسیار محدود و کنترل شده بود و اعزام سفیر از سوی واحدهای سیاسی به ندرت و با نظر کلیسا صورت میگرفت. در همین زمان با شکوفائی اسلام، مسلمین به بسط روابط خود با سایر ملل پرداختند. نامهی پیامبر اسلام به رؤسای ایران، بیزانس، حبشه و مصر، نمونهی بارز روابط دیپلماتیک است. سفرا از میان صالحترین و شایستهترین مؤمنین انتخاب میشدند و وظایف زیر را بر عهده داشتند:

دعوت به اسلام و به ویژه قبل از آغاز جنگ؛ مذاکرات صلح و ترک مخاصمه و مذاکرات در باب مبادله اسیران جنگی؛ مذاکره در باب انعقاد قراردادهای مربوط به فدیه و غرامت و مذاکره در جهت ایجاد حس تفاهم و جلب دوستی و انعقاد پیمان همکاری در زمینههای مختلف با طرف قرارداد؛

مأمورین دیپلماتیک خارجی مقیم سرزمین اسلامی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بودند. پیامهای آنان با ادب و نزاکت شنیده میشد و پیامبر بنابر عادت شخصی خود، هدایای فراوانی نیز به آنها ارزانی میداشت.

دولت شهرهای ایتالیا و در رأس آنها ونیز، در گسترش و تکامل دیپلماسی نقش مؤثری داشتند. تأسیس سفارتخانههای دائمی برای اولینبار توسط ایشان و به منظور اطلاع مستمر از تحولات دیگر دولت شهرها صورت پذیرفت. سفرا قبل از عزیمت، اطلاعاتی در خصوص محل مأموریت کسب میکردند و در طی مأموریت نیز از طرف دولت خود در جریان رویدادهای داخلی قرار میگرفتند و اطلاعات جمعآوری شدهی خود را نیز به مرکز ارسال میداشتند. تسلط به زبان محل مأموریت و استعداد و میهماننوازی، از شرایط سفرا بود.

در قرن هفدهم و هیجدهم پس از کنگرهی وستفالی که سیستم کشور ملت مستقر شد، شکل جدید روابط دپلماتیک میان کشورها رواج یافت. این باور که دیپلماسی یک امر دائمی است، رواج بیشتری یافت. سفرا نمایندهی شخصی پادشاه محسوب میشدند. روابط دیپلماتیک از دید مردم کاملاً بسته، مخفی و حتی در برخی موارد مخوف بود. در همین زمان تأسیس وزارتخانهی مخصوص برای اداره سیاست خارجی مطرح شد.

قرن هیجدهم دوران طلایی دیپلماسی نام گرفته است. استقرار دستگاه منظم دیپلماتیک در فرانسه زودتر از سایر کشورها بسط و تکوین یافت و با اعزام سفیر، رابطه او با دولت متبوعش قطع میشد و وی استقلال کامل در اجرای سیاست خارجی دولت متبوع خود مییافت. به علاوه زبان فرانسه به تدریج جای خود را به عنوان زبان دیپلماتیک باز کرد.

قرن نوزدهم (عصر دیپلماسی کلاسیک) به دنبال کنگرهی وین ۱۸۱۵، کنگره اروپا که برای حفظ منافع خاندان حاکم تشکیل شده بود، همکاری را بر خصومت در میان اروپائیان چیرگی بخشید. انقلاب فرانسه باعث شد که دیپلماتها به جای اینکه نمایندهی شاه محسوب شوند، نمایندهی دولت محسوب شوند. دیپلماتها از ارج و قرب خاصی بهرهمند شدند. از جمله مسائل مطروحه در کنگره وین ۱۸۱۵، تدوین ترتیبات مربوط به روابط دیپلماتیک بود. دیپلماسی کلاسیک قرن نوزدهم در ایجاد ثبات در صحنهی سیاسی اروپا توفیق زیادی کسب کرد و تعداد جنگها کاهش یافت. جمعآوری اطلاعات در کشور محل مأموریت دیپلماتیک، جاسوسی تلقی نمیشد و توسعهی وسائل ارتباطی، تماس مداوم دیپلماتها را به کشور متبوع خود تسهیل کرد.

قرن بیستم (دیپلماسی نوین) دهههای اول قرن بیستم، تحولات عمدهای را در دیپلماسی به همراه داشت. این تحولات که ناشی از دگرگونی در زمینههایی چون نظام بین الملل، تکنولوژی و افکار عمومی بودند، به صورتهایی همچون دیپلماسی آشکار و دیپلماسی سازمانهای بینالمللی نمود یافتند.

عواملی که در تحول دیپلماسی در قرن بیستم دخیل بودند عبارتند از:

۱) دگرگونی نظام بینالمللی و ظهور ایالات متحده آمریکا و ورود ژاپن و چین در جرگهی کشورهای قدرتمند، انقلاب۱۹۱۷ روسیه و در نتیجه اشاعه­ی شعار برابری و استقلال دولتها و کوشش این دولت در برقراری رابطه با کشورهای ایران و افغانستان و ترس از افشای اسرار مربوط به روابط سیاسی، دو جنگ جهانی اول و دوم، استقلال شمار زیادی از کشورهای تحت سلطهی آسیایی و آفریقایی، پیوستن کشورهایی نظیر ایران و افغانستان در جامعهی ملل و خروج دیپلماسی از انحصار دولتهای اروپایی.

۲) پیشرفت تکنولوژی ارتباطات

۳ ) قدرت یافتن افکار عمومی

نتایجی که عوامل مزبور در دیپلماسی آشکار داشت، دیپلماسی پارلمان، تماس فوری و آنی نمایندگان دول متبوع، صراحت بیان و پرهیز از رعایت حتمی نزاکت در زبان و بیان خطابهای بیواسطه به مردم و... بود.

● بخش سوم: شرایط برقراری روابط دیپلماتیک

دو دولت زمانی میتوانند با هم روابط دیپلماتیک برقرار کنند که با هم در آن توافق کرده باشند. توافق یعنی رضایت دو طرف. یکی از ارکان حقوقی، رابطهی صحیح و سالم بین دو شخص است. خواه شخص حقیقی، یعنی افراد مردم باشند و خواه شخصیت حقوقی؛ مانند دولت یا شرکت و امثال آن.

آنچه که مهم است و باید توجه شود، این است که روابط فقط بین دولتهایی میتواند برقرار شود که شرایط حقوقی لازم را داشته باشند و در مورد روابط دیپلماتیک، این شرایط محدود به شناخت رسمی هر دولت و توافق بین آنها و احراز وجود رابطه با اعزام نماینده از طرفی نزد طرف دیگر یا متقابلاً از سوی هر دولت است. بنابراین در برقراری رابطهی دیپلماتیک سه شرط لازم است:

۱) رابطه دیپلماتیک بین (دولتها) برقرار میشود.

۲) دولتها باید قبلاً یکدیگر را شناسایی کرده باشند.

۳) دولتها در برقراری رابطه توافق کرده باشند.

● دیپلماسی و تشریفات

دیپلماسی و تشریفات یا پروتکل چنان به هم آمیختهاند که نمیتوان آنها را از هم جدا کرد. تشریفات جزیی از دیپلماسی است و در بطن آن جای دارد.

از نظر تاریخی احتمالاً تشریفات با دیپلماسی شکل گرفته و نخستینبار که نماینده یا پیامآوری از سوی یک سلطان به حضور سلطان دیگر پذیرفته شده با تشریفات همراه بوده است.

مزیت تشریفات این است که کار دیپلماتها را آسان میکند. عمل و شغل دیپلماسی نیاز به محیطی رسمی و آرام دارد. تشریفات به ملاقات­ها، مذاکرات، ضیافتها، مسافرتها و دید و بازدیدها جنبهی رسمی میدهد و تعهداتی ایجاد میکند. تشریفات حافظ و مجری مصونیتها و مزایای دیپلماتها است و تشریفات همه جا با دیپلماسی همراه است. مانند نحوهی نشست و برخواست، دید و بازدید، شرکت در جشنها و عزاداریها، انعقاد قراردادها، تقدیم استوارنامه و غیره. خلاصه در زندگی شغلی و خصوصی دیپلماتها تشریفات دخالت دارد، تکلیف را روشن میکند و دستور میدهد.

تشریفات فنی است که باید همهی دیپلماتها بیاموزند. اکثر قواعد و رسوم تشریفاتی بینالمللی بوده و عرفی است و از قبل تعیین شده است. هیچ دولتی نباید به میل خود در آن دخل و تصرفی کند. مگر در حدی که مجاز است و عرف تشریفاتی حدود آن را در صلاحیت دولتها میداند. لازم به یادآوری است که همیشه دولتهای انقلابی در آغاز با تشریفات به مبارزه برخاستهاند، اما به مرور به لزوم آن پی برده و از آن پیروی کرده­اند. به عنوان مثال حکومت چین پس از انقلاب به مدت بیست سال کوشید تا تشریفات را در آن کشور کنار گذارد، ولی بالاخره آن را مجدداً پذیرفت و در تشریفات به خیل سایر کشورها پیوست.

از آنچه گفته شد نتیجه میگیریم که دیپلماسی بدون تشریفات متصور نیست. قواعد تشریفاتی حتی در روابط دولتهای دشمن و در حال جنگ نیز لازمالرعایه است. گرچه خلاف آن نیز در سالهای اخیر دیده شده است؛ اشغال سفارتخانههای خارجی در کویت توسط سربازان دولت عراق، نقض علنی قواعد بینالمللی و مصوبات کنوانسیونهای وین بود.

● جایگاه و نقش رئیس تشریفات در وزارت امور خارجه

همانطوری که قبلاً اشاره شد، تشریفات دیپلماتیک، ابزار سیاسی دیپلماسی است؛ بدین ترتیب ریاست تشریفات شعبهی اجرایی سیاسی وزارت میباشد. ریاست تشریفات وظایف خود را مطابق با قوانین و ضوابط موجود اجرا مینماید. وی باید روابط دولت خود را با دول خارجی که نمایندگان دیپلماتیک آنها در پایتخت اکردیته شدهاند و نیز رویهی تشریفات دیپلماتیک را که دولتها نسبت به نمایندگان سیاسی سایر کشورها انجام میدهند در نظر گرفت. ریاست تشریفات عهدهدار انجام وظایفی چون مسائل مربوط به اقامت کور دیپلماتیک در کشور، به خصوص سازماندهی استقبال و مشایعت نمایندگان دیپلماتیک، تنظیم مراسم تسلیم استوارنامه، نظارت بر رعایت مصوبات دولت در ارتباط با مسئلهی اقامت دیپلماتهای خارجی و پرسنل خدماتی نمایندگیهای دیپلماتیک (ثبت دیپلماتها، مزایای دیپلماتیک، مسائل گمرکی مسافرت در کشور و غیره) اسکان و استقبال و مشایعت هیئتهای عالیرتبه و نیز رجال دولتی که به کشور سفر میکنند، تهیه و سازماندهی برنامهی اقامت و تنظیم برنامه رجال کشورش با اعضای کور دیپلماتیک میباشد. شناخت کور دیپلماتیک و یا همکاری با آنها به منظور آشنایی ایشان با زندگی و فرهنگ کشور، دعوت به مناسبتهای مختلف سال نو، جشنها، نمایشگاهها، نمایش فیلم، سازماندهی سیر و سفر و سخنرانیها از جمله وظایف ریاست و تشریفات به شمار میرود.

انجام تدابیر ضروری تشریفاتی در جشنهای دولتی و دیگر مناسبتها، پذیرایی کور دیپلماتیک در ضیافتها، دادن هدایا و غیره، ارائهی پیشنهادهای لازم به وزارت امور خارجه در ارتباط با روزهای تاریخی و حوادث مربوط به کشورهایی که با آنها روابط دیپلماتیک وجود دارد، تبریکات به مناسبت روزهای ملی، تسلیت و انتخاب هدایا نیز در حیطهی وظایف ریاست تشریفات قرار دارد. یکی از خصوصیات کار رئیس تشریفات آن است که در حین اجرای وظایف تشریفاتی مربوط به فعالیت وزارت امور خارجه عهدهدار وظایف تشریفات دولتی نیز میباشد.

ریاست تشریفات نقش تشریفاتی دولتی را به خصوص هنگامی عهدهدار است که مسائل مربوط به پذیرایی از هیاتهای خارجی را در سطح عالی (هیئتهای دولتی) انجام میدهد. یکی از پرمسئولیتترین فعالیتهای ریاست تشریفات، هنگام رسمیت بخشیدن به حفظ و توسعه مناسبات و معاشرتهای دیپلماتیک، به خصوص فعالیت آن در ارتباط با اقامه کور دیپلماتیک صورت میگیرد.

ریاست تشریفات در فعالیت عملی خود وظیفهی سیاسی مهمی را انجام میدهد که از قواعد حقوق بینالمللی به خصوص کنوانسیون وین در ارتباط دیپلماتیک سال ۱۹۶۱ در مورد کور دیپلماتیک مقیم سرچشمه میگیرد. همچنان ریاست تشریفات باید جدا به این نکته توجه نماید که کور دیپلماتیک به قوانین کشور احترام گذارد.

باید در نظر داشت که مصونیت در قبال صلاحیت قانونی و مصونیت اماکن مأموریتی و اسناد و آرشیو، اگر چه از حقوق قراردادی شناخته شده است، ولی این به هیچ وجه بدان معنی نیست که دیپلمات خارجی میتواند قوانین کشور مقیم را نادیده بگیرد. کنوانسیون وین که قبلاً بدان اشاره شد، حکم میکند که اشخاصی که از امتیازات و مصونیتهای دیپلماتیک بهرهمند هستند، مکلف به رعایت قوانین و مصوبات کشور مقیم میباشند و این مزیتها صرفاً به خاطر مصلحت انجام وظیفه است نه آنکه قصد باشد فرد یا گروهی را از امتیازات خاصی بهرهمند سازند.

● نقش تشریفاتی سفارت

از مشاغل مهم و وقتگیر، سفارت تشریفات است. سفیر به عنوان نمایندهی کشور فرستنده باید در بعضی مراسم دولت پذیرندهی حضور داشته باشد. نخستین وظیفهی تشریفاتی سفیر، انجام مراسم استوارنامه است که در کشورهای مختلف طبق سنن و رسوم محل تفاوت دارد. شرکت سفیر به عنوان نمایندهی رئیس کشور فرستنده در بعضی اعیاد رسمی، مراسم استقبال و بدرقهی روئسای کشورهای خارجی، جشنها و عزاداریها، امضای دفاتر یادبود و ضیافتهایی که رئیس دولت پذیرنده در آنها شخصاً حضور مییابد ضروری است. سایر اعضای سفارت نیز به تعداد کم یا بیش به مناسبتهای مختلف میباید در مراسم حضور یابند. سفیران و بعضی از اعضای سفارت ضرورتاً باید در جشنها و ضیافت­هایی که از طرف همکاران دیپلمات آنها ترتیب داده شده نیز شرکت نمایند. با توجه به تعداد کثیر کشورها و سفارتها و با در نظر گرفتن اینکه هر کشور یک روز ملی رسمی دارد و معمولاً در این روز جشن گرفته و از بسیاری از اعضای هیأت دیپلماتیک دعوت میشود و شرکت در این جشن­ها از نظر تشریفاتی ضروری است، میتوان به تعداد روزها و ساعاتی که باید صرف انجام این وظیفه شود پیبرد.

آنچه گفته شد، مربوط به مراسمی است که از طرف دولت پذیرنده و مقامات خارجی برپا میشود. علاوه بر اینها مراسم مختلف مربوط به کشور فرستنده و اتباع نیز هست که حضور سفیر یا اعضای سفارت را ایجاب میکند. مثلاً شرکت در نمایشگاهها و یا افتتاح بعضی گردهماییها و یا حضور در بعضی مراسم خصوصی یا اجابت دعوتهای اتباع و غیره.

از امور تشریفاتی سفارت، سفرهای رسمی و غیر رسمی مقامات و شخصیتهای کشور فرستنده به کشور پذیرنده و بالعکس است. در سفرهای رسمی خصوصاً در مورد سران کشورها و نخستوزیران، از مدتها قبل باید برنامهریزی کرد و از لحاظ بدرقه، محل اقامت، نوع مهمانی­ها، .غذاها، انتخاب مدعوین و تعداد آنها، دیدار و بازدید از اشخاص و موئسسات، مسافرتهای داخلی، تبادل هدایا و نظایر آن، پیشبینیهای لازم را نمود که کوچکترین نکته فراموش شده ممکن است عواقب ناخوشایندی داشته باشد. امور تشریفاتی در سفرهای سران کشور و مقامات بالا، بسیار پیچیده و دقیق است و در هر مورد، محل سکونت، ضیافت مدعوین، دیدارها و سفرها و غیره تغییر میکند. نکتهی مهم و قابل ذکر در مسائل تشریفاتی این است که امور تشریفات اگر درست و به دلخواه انجام شود،کسی متوجه دشواری و دقت آن نمیشود؛ ولی به محض آنکه کوچکترین اشتباه در مسائل جزیی تشریفات روی دهد، موضوع اهمیت پیدا میکند. شواهد و مثالهای بسیاری دربارهی مواردی که یک اشتباه یا یک فراموشی سفارت و یا مقامات محلی موجب برهم خوردن نظم تشریفاتی شده است. مسئولیت سفارت در مسائل تشریفاتی بسیار است و دقت زیاد لازم دارد. در پایتختهای بزرگ که تعداد نمایندگان و نمایندگیها زیاد است و رفت و آمدهای رسمی بسیار میباشد، عملاً از تشریفات و تعهدات و قیود تشریفاتی نیز کاسته میشود؛ زیرا در غیر اینصورت سفارتخانههاکارشان منحصراً مصروف به امور تشریفاتی میگردد و از سایر امور باز میمانند.

● مصونیت دیپلماتیک:

مباحث مصونیت و مزایای دیپلماتیک جزء اصلیترین مباحث حقوق دیپلماتیک است که خود از مباحث جالب حقوق بینالملل عمومی است. حقوق بینالملل عمومی بعد از جنگ جهانی دوم بیش از پیش مورد توجه و اهمیت قرار گرفت و علاوه بر آن دستخوش تحولات زیادی شد.

این تحولات مباحث مصونیت و مزایای دیپلماتیک را هم تحت تأثیر قرار دادهاند و متحول نمود. چنانکه تنظیم کنوانسیون وین۱۹۶۱ در رابطه با روابط دیپلماتیک و پروتکلهای مربوط دلیل بر تحول وسیع این موضوعات میباشد.

به نظر میرسد در موضوعات حقوق بینالملل عمومی، مصونیت و مزایای دیپلماتیک جزء مباحثی است که در طول قرون و اعصار به طور بدیهی مورد توافق بوده است. چرا که اصولاً شروع هرگونه روابط بین کشورها با قبول مصونیت دیپلماتیک توأم بوده و به هیچ وجه جدا شدنی نیستند و بدون قبول و باور مصونیت، امکان هیچ گونه روابط وجود ندارد. از طرفی وجود اصل عمل متقابل در روابط بین کشورها باعث اهمیت این موضوع شده و نیز باعث شده که با چون و چرای کمتری مورد توافق کشورها واقع شود.

● انواع مصونیتهای دیپلماتیک

به طور کلی مصونیتها دو دستهاند: مصونیت اصلی و تبعی

۱) مصونیتهای اصلی: مثل مصونیت شخص دیپلمات و مصونیت اسناد و بایگانی. این مصونیت برای شخص یا شیئی ایجاد شده است.

۲) مصونیتهای تبعی: این مصونیتها به تبع شخص یا شیئی ایجاد شده است. مثلاً مصونیت محل اقامت دیپلمات یا مصونیت اهل خانه او به تبع شخص دیپلمات ایجاد شده است و مصونیت محل سفارتخانه به تبع مصونیت اسناد و مدارک دولت فرستنده. مصونیتهای دیپلماتیک صرفنظر از اصلی و تبعی دو نوع است: مصونیت از تعرض و مصونیت قضایی.

▪ مصونیت از تعرض:

مصونیت از تعرض یعنی حرمت و حقوق یک محل یا یک شخص غیر قابل نقض است. وارد شدن به محل بدون اجازه، تعرض به مصونیت محل است و نقض حقوق و آزادیهای شخصی و تعرض به مصونیت شخصی است. در اصطلاح بینالمللی این به معنی غیر قابل قبول بودن ایمنی و حرمت شخصی به مفهوم عدم نقض آزادی و حقوق اوست. اما این حرمتها منحصر به محل سفارت یا شخص دیپلمات نیست، بلکه در هر رژیم دموکراتیک هر کس و مسکن او از این حرمت به موجب قوانین اساسی برخوردار است؛ مگر به حکم قانون و یا مجوز از مقامات ذیصلاح قضایی و حال آنکه حرمت محل سفارت و شخص دیپلمات و خانهی او غیر قابل تخطی است و هیچ قانون داخلی نمیتواند خلاف آنرا مقرر کند. مصونیت از تعرض در موارد زیر قابل تفکیک است:

الف) مصونیت محل کار مأموریت دیپلماتیک

ب) مصونیت نوشتهها و اسناد دیپلماتیک

ج)مصونیت شخصی مأمور دیپلماتیک

د)مصونیت خانواده دیپلماتیک

▪ مصونیت قضایی:

وظایف خاص مأمورین سیاسی و موفقیت نمایندگی آنها در یک کشور مستقل ایجاب میکند در معرض تعقیب جزایی و رسیدگیهای حقوقی قرار نگیرند و این بدین معنی است که دولت میزبان صلاحیت قضایی یا قانونی برای رسیدگی نداشته باشد، بلکه دولتها از اعمال صلاحیت خود در مورد دیپلماتها خودداری میکنند. البته رعایت مقررات کشور محل توقف و احتیاط و دوراندیشی مأمور سیاسی باید به نحوی باشد که موردی برای اتهام و تعقیب پیش نیاورد؛ ولی به هر حال چنانچه شکایتی علیه مأمور سیاسی مطرح باشد، فقط در محاکم دولت متبوع قابل رسیدگی است.

مصونیت قضایی در دو قسمت مطالعه میشود:

۱) مصونیت قضایی سفارتخانهها

۲) مصونیت مأمورین دیپلماتیک

مصونیت قضایی اصولاً برای مأمورین دیپلماتیک است، نه سفارتخانهها و به منظور تأسیس استقلال و آزادی عمل مأمورین در انجام وظایف و خدمات خود. حقوق بینالملل مأموران سیاسی را معاف از هرگونه اقدامات قضایی کشورها دانسته است. با این عبارت که هیچیک از مراجع قضایی حق اعمال صلاحیت نسبت به مأمورین دیپلماتیک را ندارند.

مصونیت قضایی متضمن:

الف) مصونیت کیفری

ب)مصونیت مدنی

ج)مصونیت از ادای شهادت

د)مصونیت از اقدامات اجرایی است.

       
            نویسنده: عبدالمجید زواری
اندیشکده روابط بین الملل
http://magidzawari.parsiblog.com   

            مقالات ارسالی به آفتاب